Educatie voor kinderen
Hulptroepen uit de natuur
De natuur is heel belangrijk. Niet alleen om lekker in te spelen of te fietsen, maar heel veel bloemen en beestjes uit de natuur hebben een belangrijke taak. Ook voor ons mensen zijn ze onmisbaar. Verschillende beestjes zorgen namelijk al jaren voor gezond en veilig voedsel op ons en jouw bord. Wij noemen ze de hulptroepen uit de natuur.
We leggen je graag uit hoe deze hulptroepen (zoals hommels, sluipwespen, roofmijten en nuttige schimmels) elke dag zorgen voor het gezond houden van planten. Met veel hulptroepen in de buurt krijg je lekker en gezond groente en fruit, en houd je de aarde en de mensen ook gezond. Het is daarom belangrijk om geen gif te gebruiken wat slecht kan zijn voor deze kleine hulptroepen en om goed te zorgen voor de grond waarin sommige van hen leven.
Onderwijsmateriaal downloaden
- Kleurplaat 1
- Kleurplaat 2
- Uitleg over de levenscyclus van insecten
- Kaartspel levenscycles van insecten
Plaagbeestjes bestrijden
Je ouders vertellen je waarschijnlijk dat je veel groenten en fruit moet eten omdat dat gezond voor je is. Maar niet alleen wij mensen houden van plantaardig eten. Als je bijvoorbeeld tomaten kweekt in je tuin, schuilt er veel gevaar tussen die mooie planten vol tomaten! Bladluizen hebben het gemunt op de smakelijke, sappige blaadjes van de tomatenplanten. Rupsen vreten grote gaten in de bladeren. Spintmijten zuigen het sap uit de bladeren, waardoor de bladeren geel kleuren. De tomaten kunnen dan niet zo goed meer groeien en de plant kan zelfs afsterven.
Natuurlijke vijanden of nuttige organismen
Ze zijn vaak maar een millimeter groot, maar van onschatbare waarde. Natuurlijke vijanden zoals roofmijten en sluipwespen gaan dagelijks de strijd aan met veel voorkomende plaagbeestjes. Deze nuttige organismen kunnen ook gericht worden uitgezet in gewassen in onder andere tuinbouwbedrijven. We noemen dit 'biologische gewasbescherming'.
Een voorbeeld van een nuttig beestje wat je waarschijnlijk al kent is het lieveheersbeestje. Een lieveheersbeestje eet plaagbeestjes zoals bladluizen. Een ander nuttig beestje is de sluipwesp. Het klinkt misschien een beetje eng, maar dit kleine insect is zo klein dat je het nauwelijks kunt zien. De sluipwesp doodt de bladluis op een andere manier. Het vrouwtje heeft een soort boor aan het einde van haar lichaam waarmee ze een gat in de bladluis maakt en er een eitje in legt. Wanneer het eitje uitkomt gaat het larfje de bladluis van binnenuit opeten waardoor de bladluis sterft en het larfje tot pop ontwikkelt. Uit de pop komt een nieuwe sluipwesp, die zelf ook weer op jacht gaat naar andere bladluizen.
Veel gif werkt op de lange termijn minder goed omdat de plaagbeestjes er steeds beter tegen kunnen; ze worden resistent. Ook is gif niet goed voor de groei of productiviteit van de plant. Als een teler last heeft van bijvoorbeeld spintmijten in zijn gewas kan hij er dan voor kiezen om roofmijten uit te zetten. De roofmijten zoeken de spintmijten op, vangen ze en zuigen ze leeg. Op deze natuurlijke manier kan groente en fruit gezond en veilig groeien, en dat voelt goed! En natuurlijk zijn ze ook lekker en gezond voor jou!
Hoe kun jij helpen?
Natuurlijke vijanden kunnen helpen om plaagbeestjes onder controle te houden als er goed voor ze gezorgd wordt. Daarom is het belangrijk om geen gif te gebruiken want dat doodt deze nuttige organismen. Help ze in plaats daarvan door rommelhoekjes in de tuin achter te laten, een insectenhotel op te hangen waarin ze kunnen schuilen, of verschillende (inheemse) bloemen te planten zodat ze voedsel kunnen vinden.
Download poster plaagbestrijding
Bestuiving
Heb je je ooit afgevraagd hoe een bloem in een vrucht verandert? Hiervoor is bestuiving van de bloem nodig. Sommige insecten spelen een zeer belangrijke rol in dit proces. Ze gaan van bloem naar bloem op zoek naar voedsel, waarbij stuifmeel aan hun lichaam blijft kleven. Zo transporteren ze het stuifmeel van de ene bloem naar de stamper van een andere, en dat is een heel nuttige taak! Zonder bestuiving groeien bloemen niet uit tot mooie vruchten.
Bijen, hommels en vliegen
Honingbijen zijn de bekendste bestuivers. Ze verzamelen stuifmeel en nectar. Imkers houden ze in bijenkorven waar ze het stuifmeel gebruiken om hun larven te voeden en de nectar omzetten in honing. Andere bekende bestuivers zijn hommels. Ze worden gebruikt door telers in kassen en boomgaarden om bijvoorbeeld tomaten, aardbeien en kersen te bestuiven. In de natuur zijn er nog veel meer verschillende insecten die een belangrijke rol spelen bij de bestuiving, waaronder andere soorten bijen en zelfs vliegen. Daarom moeten we ze goed beschermen!
Hoe kun jij helpen?
Om bestuivers te beschermen moet je geen gif gebruiken om plaagbeestjes te bestrijden, omdat veel daarvan niet alleen de plaag zelf doodt maar ook deze nuttige insecten. Je kunt bestuivers ook helpen door ervoor te zorgen dat er genoeg bloemen in de buurt zijn waarmee ze zich kunnen voeden: verwijder geen bloeiend onkruid en plant of zaai bloemen waar ze van houden. Om ze te helpen overleven kun je ze extra schuilplekjes bieden door rommelhoekjes in de tuin te maken of een 'insectenhotel' op te hangen.
Gezonde bodems
Het bodemleven bestaat uit organismen zoals regenwormen, pissebedden en nuttige schimmels die samenleven in een ondergronds ecosysteem. Als dat systeem goed functioneert, is dat goed voor de groei en veerkracht van de plant.
Bodemleven beschermt planten
Je ziet er weinig van, maar ook in de grond, rondom de wortels van de plant, vechten minuscule organismen zoals schimmels om voedsel. Naast de slechte organismen die ziekten kunnen veroorzaken, zijn er ook goede organismen die samenwerken in een ecosysteem met de wortels van de plant. Ze geven de plant voedingsstoffen en bescherming tegen ziekten.
Er zijn bijvoorbeeld nuttige schimmels die samen met de wortels van de plant groeien en ziekmakende schimmels geen kans geven om toe te slaan. Indringers worden omringd en gedood. Zulke nuttige schimmels kunnen ook aan de grond worden toegevoegd door ons om de planten te beschermen.
Pissebedden eten dode bladeren en geven via hun poep voedingsstoffen terug aan de bodem. Wormen doen dat ook, maar maken ook tunnels in de grond, waardoor regenwater goed de grond in kan lopen. Ook microorganismen zoals schimmels helpen om dode bladeren af te breken waardoor voedingsstoffen beschikbaar komen voor planten.
Hoe kun jij helpen?
Om de bodem gezond te houden moet je het bodemleven niet te veel verstoren; voorkom omspitten/omwoelen van de bodem. Bescherm beestjes die op de bodem leven door geen gif te gebruiken en gevallen bladeren en takjes te laten liggen. Maak je eigen compost van voedselresten en groenafval uit je tuin en gebruik geen kunstmest.
Een hommel of een bij?
Als je ‘s zomers in een tuin met bloemen zit, hoor je overal om je heen gezoem. Maar is dit nu een hommel of een bij? In veel opzichten lijken hommels en bijen op elkaar, ze zijn dan ook familie. Hommels en bijen hebben 6 poten, 5 ogen, 4 vleugels, 3 lichaamsdelen, 2 voelsprieten en 1 angel. Maar er zijn ook verschillen.
Een hommel is groter dan een honingbij en heeft ook nog eens meer haren. Zo lijkt ze nog groter.
Hommels zijn niet agressief. De vrouwtjes kunnen steken, maar doen dat bijna nooit. De angel van de hommel blijft niet achter na een steek zoals bij de honingbij. Een hommel gaat na een steek niet dood en kan de angel telkens opnieuw gebruiken, net zoals wespen.
Een hommel leeft in een kolonie met 1 koningin met tot wel 500 andere werksters. In een bijenkolonie zit ook 1 koningin, maar wel 50.000 werksters. Een hommelkoningin legt haar eieren niet in een raat. Ze doet dat in kleine potjes, die ze van stuifmeel bouwt.
Sierlijke dansers vs eenzame eters
Bijen kunnen elkaar vertellen waar goed eten te halen is. Ze doen bij de ingang van hun nest een dans, die de richting aangeeft waarin de anderen het voedsel moeten zoeken. Hommels vliegen vaak alleen. Ze wisselen meer af tussen verschillende bloemen en vertellen elkaar niet waar ze het eten vandaan hebben.
Handige hulpjes
Bijen en hommels zijn belangrijk voor de bestuiving van planten. Ze brengen stuifmeel van de ene bloem naar de stamper van de andere. Ze doen dus heel nuttig werk!
Bijen zitten graag tussen de fruitbomen. In vergelijking met bijen zijn hommels beter bestand tegen lage temperaturen en minder licht. Ook werken ze sneller. Daarom worden ze ook in de fruitteelt gebruikt als aanvulling naast de honingbij.
Bekijk hier een filmpje van hommels die blauwe bessen bestuiven: https://www.youtube.com/watch?v=Nv_xncrZfCg
Wist je dat?
… er in Nederland bijna 30 verschillende hommelsoorten leven?
… een hommel vaak wel 200 zusjes heeft en maar een paar broertjes?
… een hommel wel een koningin heeft, maar geen koning?
… een koningin bijna 200 nachten achter elkaar kan slapen?
… een hommel eigenlijk niet kan vliegen omdat hij volgens de natuurwetten te zwaar is?
… wetenschappers zich jaren hebben gebogen over dit vraagstuk?
… een hommel een speciale vliegtechniek gebruikt om toch te kunnen vliegen?
… een hommel wel 5 kilometer weg kan vliegen en toch de weg terug weet?
… een hommel ook naar buiten gaat als het heel hard regent en waait?
… een hommel wel een paar duizend bloemen per dag kan bezoeken?
… de vrouwtjes al het werk doen en de mannetjes alleen nuttig zijn voor het paren?
… hommels stuifmeel kunnen verzamelen tot 60% van hun lichaamsgewicht?
… hommels naast tomaat in meer dan 30 andere gewassen worden ingezet?
… alleen de vrouwtjes kunnen steken maar dit zelden doen?
… hommels vaak als inspiratie dienen voor artistieke uitspattingen?